HỆ THỐNG QUẢN LÝ

Ít ai có thể ngờ điều làm cho Thụy Điển trở nên giầu có chính là xuất khẩu giấy, mà chủ yếu là giấy vệ sinh

Bất kỳ một quốc gia nào muốn trở nên giàu có và thịnh vượng luôn cần có những ngành tạo ra giá trị gia tăng cao, những ngành mà với một lượng đầu vào sẵn có hoặc có thể huy động được của đất nước mình có thể tạo ra giá trị đầu ra cao nhất trong dài hạn. Vì là dài hạn, nên các ngành lựa chọn phải đảm bảo sự hài hòa giữa bốn yếu tố: hiệu quả, cân bằng, công bằng và sự tiến triển (cân bằng 4E).

Việc lựa chọn để phát triển những ngành như vậy là công việc khó khăn của bất cứ chính phủ nào, nhất là các nước đang phát triển có quy mô thị trường không lớn. Trong điều kiện không có đủ nguồn lực để tìm hiểu, nghiên cứu kỹ càng tất cả các ngành và chịu sức ép của việc buộc phải có những ngành kinh tế mũi nhọn, các nước này thường theo chiến lược lựa chọn những ngành đã thành công của các nước đi trước. Đây liệu có phải là chiến lược lựa chọn khôn ngoan và hợp lý?

Lợi thế so sánh: chìa khóa của thành công
Ai cÅ©ng biết rằng, ở những nÆ°á»›c nghèo, nền kinh tế dá»±a vào nông nghiệp là chính, các ngành công nghiệp thường non trẻ hoặc chÆ°a có và các ngành dịch vụ ở giai Ä‘oạn rất sÆ¡ khai. Từ đó thường dẫn tá»›i hai tâm lý: Thứ nhất là mặc cảm, tá»± ti vá»›i cái nghèo và cho rằng nguyên nhân nghèo là do chỉ quanh quẩn ở những cây trồng, vật nuôi hiện có. NhÆ° vậy, cách thoát nghèo tốt nhất là không được phụ thuá»™c quá nhiều, thậm chí Ä‘oạn tuyệt luôn vá»›i  vào những gì mình Ä‘ang có. Thứ hai, muốn có được sá»± giàu nhÆ° “nhà hàng xóm” thì nên tìm hiểu xem “láng giềng” có gì tốt, có gì thành công để làm theo. NhÆ° vậy cái thường hay thấy nhất khi nhìn ra ngoài chính là những ngành Ä‘ang “mốt” của thời đại. Thêm vào đó, người ta sẽ tá»± hào khi có những ngành sản xuất tầm cỡ nhÆ°: máy bay, ô tô, Ä‘iện tá»­, đóng tàu lá»›n, chứ ít ai tá»± hào là mình đã có những nhà máy có khả năng sản xuất qui mô lá»›n những thứ "nhỏ nhặt" nhÆ° giấy vệ sinh, chổi quét nhà... Xu hÆ°á»›ng lá»±a chọn của nhiều nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển nhÆ° vậy dÄ© nhiên phụ thuá»™c vào thành công của các nÆ°á»›c Ä‘i trÆ°á»›c. Tuy nhiên, Ä‘iều gì đã xảy ra trong thá»±c tế sau đó?
Đã có rất nhiều nước thành công và đi trước thời đại khi lựa chọn được những ngành đúng “mốt” hay như Nhật Bản, Hàn Quốc (công nghiệp, công nghệ cao...), Đài Loan, Singapore (công nghệ cao, dịch vụ...), nhưng cũng không ít nước đã từng thất bại như Malaysia (ngành ô tô) hay Indonesia (ngành sản xuất máy bay)... Nguyên nhân của thành công và thất bại thì có nhiều, nhưng một trong những nguyên nhân quan trọng nhất là nằm ở vấn đề lợi thế so sánh. Nước nào chọn được ngành hay chọn các công đoạn sản xuất có lợi thế so sánh thì nước đó thành công. Ngược lại, thất bại là điều khó tránh khỏi. Bây giờ, nhìn vào Hàn Quốc hay Đài Loan, ai cũng thấy họ đang chiếm lĩnh những ngành “mốt” như điện tử, tin học... Nhưng ít ai biết rằng, trong giai đoạn ban đầu, các nước này chỉ xuất khẩu đồ chơi hay các hàng gia dụng rẻ tiền. Thành công của họ có được ngày hôm nay, chỉ một phần nhỏ là nhờ định hướng và đầu tư trực tiếp của nhà nước vào cơ sở hạ tầng cứng, nguyên nhân sâu xa của sự thành công là nhờ các nước này đã thực hiện một chiến lược giáo dục đúng đắn đã tạo ra một nguồn nhân lực chất lượng có kỹ năng cao là điều kiện quan trọng để phát triển các ngành công nghệ cao. Còn trường hợp thất bại của Indonesia hay Malaysia là do quy mô các ngành này không đủ lớn, không có sự tập trung và không có chiến lược phát triển các ngành phụ trợ. Nói chung là không phát huy được lợi thế so sánh.

Những ví dụ cụ thể
Ở má»™t thái cá»±c khác, có những nÆ°á»›c đã rất thành công ở những ngành rất bình thường. Nếu có câu hỏi đặt ra là hiện nay trên thế giá»›i, nÆ°á»›c nào có đời sống xã há»™i sung túc nhất trên thế giá»›i, chắc ai cÅ©ng trả lời là Thụy Điển. NhÆ°ng nếu nói ra Ä‘iều gì làm cho Thụy Điển trở lên giàu có chắc nhiều người sẽ bất ngờ. Đó là xuất khẩu giấy mà chủ yếu là giấy vệ sinh. Kim ngạch xuất khẩu ngành này lá»›n hÆ¡n kim ngạch của tất cả các ngành khác cá»™ng lại. Thụy Điển sẽ gặp rắc rối nếu má»™t lúc nào đó trên thế giá»›i không có nhu cầu về giấy vệ sinh nữa, nhÆ°ng chẳng sao đối vá»›i họ nếu má»™t ngày nào đó thÆ°Æ¡ng hiệu xe hÆ¡i Volkswagen hay Ä‘iện thoại Ericsson biến mất. Sở dÄ© có được Ä‘iều này là Thụy Điển đã biết tận dụng lợi thế so sánh. Lợi thế của những cánh rừng tá»± nhiên bạt ngàn. Trên cÆ¡ sở phát huy lợi thế này, ngày nay Thụy Điển đã có được công nghệ trồng rừng và chế biến giấy tiên tiến nhất thế giá»›i chính là nhờ phát triển ngành giấy mà họ đã Ä‘em lại sá»± giàu có, thịnh vượng cho rất nhiều người, làm cho tầng lá»›p trung lÆ°u phát triển, trong xã há»™i chủ yếu là tầng lá»›p này. Những người rất giàu và rất nghèo chiếm tá»· lệ nhỏ, khoảng cách giàu nghèo không cao. Đây là tiền đề cÆ¡ bản  để họ xây dá»±ng má»™t xã há»™i dân chủ phúc lợi, má»™t mô hình xã há»™i là Æ°á»›c mÆ¡ của rất nhiều quốc gia. Tôi chÆ°a có dịp gặp nhiều người Thụy Điển khác, nhÆ°ng giáo sÆ° Ari Kokko của Trường Kinh tế Stockhom thì rất tá»± hào rằng nhờ phát triển ngành giấy mà Thụy Điển  đã trở thành má»™t quốc gia giàu có nhÆ° ngày hôm nay.
Một thành công khác của việc biết phát huy lợi thế vốn có là Thái Lan. Họ đã tận dụng rất tốt lợi thế của mình để trở thành nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới không chỉ về khối lượng mà còn nổi tiếng về chất lượng, điều mà rất nhiều người Việt Nam, nhất là những người đã có dịp tham quan những cánh đồng trồng lúa, những nhà máy chế biến gạo của Thái Lan mơ ước. Một số thành công khác như Trung Quốc đã phát huy được lợi thế của quy mô nền kinh tế, lao động rẻ đã trở thành phân xưởng sản xuất của thế giới. Đối với Ấn Độ, một nước có quy mô về dân số và diện tích không kém gì Trung Quốc, nhưng họ không chọn cách tập trung vào sản xuất hàng hóa vật chất mà họ đã chọn ngành có lợi thế rất lớn là ngành công nghệ thông tin. Chính vì vậy, sau Hoa Kỳ, nước được nhắc đến nhiều nhất về sản xuất phần mền chắc chắn là Ấn Độ.

Thế mạnh của Việt Nam đang... bị lợi dụng
Lựa chọn phát triển các ngành trọng điểm là điều khó khăn của bất kỳ một quốc gia nào. Cần phải cân nhắc rất kỹ khi quyết định lựa chọn. Tiêu chí không thể thiếu là phải dựa vào lợi thế so sánh vốn có hoặc có khả năng sẽ có cho việc phát triển ngành đó.
Thái Lan có lợi thế về ngành gạo, chế biến thủy hải sản, nhưng họ vẫn lợi dụng thương hiệu gạo Nàng Thơm Chợ Đào, nước mắm Phú Quốc của Việt Nam, chứng tỏ rằng, chúng ta rất có lợi thế về hai ngành này. Mặt khác, Thụy Điển lập luận rằng, nhu cầu những thứ khác có thể biến mất, nhưng giấy vệ sinh rất khó biến mất, chỉ có điều là người ta yêu cầu chất lượng của nó ngày càng cao hơn thôi. Tại sao chúng ta không lập luận rằng, dù có phát triển đến đâu, người ta vẫn phải ăn gạo, dùng thủy hải sản, do đó Việt Nam nên chọn ngành lúa gạo và nuôi trồng, chế biến thủy hải sản làm ngành mũi nhọn và tập trung đầu tư nhiều cho nó. Nếu xây dựng chúng trở thành ngành trọng điểm thì hơn 70% dân số có cơ hội có được mức thu nhập cao và có đời sống sung túc. Như vậy, ước mơ có một nền kinh tế như Thụy Điển rất có thể trở thành hiện thực và mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh sẽ là điều xảy ra nhanh hơn trong tương lai

(Theo Tạp chí Tia sáng)